De teelballen van volwassen mannetjes hebben een dubbele functie: ze produceren zowel zaad als testosteron (mannelijk geslachtshormoon). Door castratie (de operatieve verwijdering van de teelballen) verdwijnen beide functies: castraten zijn onvruchtbaar doordat de zaadproductie wegvalt en hun paringsdrift verdwijnt doordat de testosteronproductie stopt.

Zaadstreng
Bij een castratie behoren beide teelballen in hun geheel te worden verwijderd, elk met de daarbij behorende bijbal. Bij die ingreep moet de zaadstreng boven de teelbal worden doorgesneden. Dus het afvoerkanaal voor het sperma (zaad) is dan afgesneden en de ruin (gecastreerde hengst) kan dan geen merries meer bevruchten. Maar laat je daarbij een stukje van de teelbal achter in de balzak dan zal dat stukje testosteron blijven produceren. En dat hormoon wordt niet via de zaadstreng afgevoerd maar via de bloedbaan. Daardoor zal zo’n onvolledig gecastreerd dier nog steeds merries willen dekken. En ook al worden die daarvan niet meer drachtig, zo’n deklustig dier is lastig tussen andere paarden, bijvoorbeeld bij de rijvereniging of op een concours hippique.

Springpaard
Een jonge rijpaardhengst wordt op de stamboekkeuring afgekeurd als dekhengst. Toch zijn zowel zijn vader als beide grootvaders gerenommeerde springpaarden. Bovendien heeft zijn moeder veel prijzen gewonnen op lokale springconcoursen. Daarom wil de eigenaar volgend jaar nog eens proberen om deze hengst voor de dekdienst goedgekeurd te krijgen bij het stamboek. Als het dier intussen zelf aansprekende resultaten behaalt in de springsport zal dat zijn kansen aanzienlijk vergroten. Daarom zal hij het komende jaar worden uitgebracht op wedstrijden en voorlopig niet gecastreerd worden.

001

rijpaardhengst

Concours hippique
Op de eerste concoursen verloopt alles naar wens: hij springt patent en is niet lastig tussen alle andere paarden. Maar dat verandert als één van de deelnemende merries hengstig is. De hengst wordt plotseling onhandelbaar en wil de merrie dekken. In de drukte van het evenement met veel publiek en honderden deelnemende paarden veroorzaakt dat op zichzelf al grote consternatie. Maar erger is dat op de rug van die merrie een amazone zit op het moment dat de hengst het dier wil bespringen. Hij komt op zijn achterbenen en brullend op haar af met zijn penis in erectie en ze krijgt de schrik van haar leven. Het loopt gelukkig allemaal goed af. Maar sindsdien is het helemaal mis met de hengst: hij is wakker geworden en niet langer te hanteren tussen andere paarden. Er wordt een afspraak gemaakt voor castratie.

Staande castratie
In zijn balzak hangen twee vuistdikke teelballen. Hij krijgt een kalmeringsspuit en een praam op de bovenlip. Daarna wordt hij plaatselijk verdoofd met enkele injecties in de testikels en in de balzak. Dat prikken hoog tussen zijn achterbenen is het meest riskante deel van de ingreep. Vervolgens wordt de huid daar ontsmet. Dan is het handen wassen, operatiehandschoenen aan en snijden. De eerste teelbal zakt omlaag aan de zaadstreng. Ik duw de omringende weefsels met m’n ene hand omhoog en breng met de andere de kneustang aan. Als ik daarna met twee handen de tang krachtig dichtknijp, kraakt de zaadstreng in de stalen bek. Een goede verdoving is dus nodig: niet alleen uit diervriendelijkheid voor de hengst maar ook voor de veiligheid van de castreur. Want die bevindt zich intussen binnen het bereik van de achterbenen. Dat krachtige kneuzen en het daaropvolgende onderbinden van de zaadstreng is noodzakelijk om bloedingen te voorkomen na de amputatie van de teelbal. Dan volgt de andere kant en daarna controleer ik of de geamputeerde teelballen allebei compleet zijn. De wonden in de balzak worden niet gehecht om stuwing door wondvocht te voorkomen. Het paard krijgt pijnstillers en antibiotica; ook in de twee daaropvolgende dagen.

Aansprakelijkheid
Enkele maanden later gedraagt de ruin zich echter nog steeds als hengst: hij bespringt niet alleen merries als hij de kans krijgt, maar hij dekt ze ook daadwerkelijk. De merries kunnen daarvan niet drachtig worden, maar dit gedrag geeft problemen na een eventuele verkoop. Zo’n ruin wordt aangemerkt als ‘niet goed gecastreerd’. Dat is een ‘verborgen gebrek’. De verkoper moet het paard terugnemen, de koopsom terugbetalen en eventuele gevolgschade voor zijn rekening nemen. Die rekening zal vervolgens ongetwijfeld worden gepresenteerd aan de castreur die de ingreep heeft uitgevoerd. Hij is wettelijk aansprakelijk voor de schade als hij de operatie niet volgens de gangbare regels van het vak heeft uitgevoerd.

Hormoonstimulatie
Na een correcte castratie daalt de testosteronspiegel in het bloed al snel van het hengstenniveau naar vrijwel nul. Dat gebeurt niet als bij de operatie een stukje teelbalweefsel is achtergebleven. De uitslag van bloedonderzoek op de aanwezigheid van mannelijk geslachtshormoon wordt dan dubieus: de bloedspiegel daalt wel, maar niet tot nul. Er bestaat een hormonaal kunstje om vast te stellen of na de castratie nog teelbalweefsel is achtergebleven in het lichaam van het geopereerde dier. Daarvoor neem je eerst een bloedmonster af. Daarna spuit je in de bloedbaan een flinke dosis HCG (Human Chorion Gonadotropine). Dat hormoon stimuleert het eventueel nog aanwezige teelbalweefsel om testosteron te produceren. Als een ruin niet goed gecastreerd is en nog beschikt over een stukje teelbal, zal na zo’n injectie de testosteronspiegel in het bloed stijgen. Enkele uren later neem je een tweede bloedmonster af en in het laboratorium wordt de eventuele stijging van de testosteronspiegel gemeten.

Aangeleerd gedrag
Bij deze ruin is de testosteronspiegel in beide bloedmonsters nagenoeg gelijk aan nul; van stijging is geen sprake. Het dier is dus correct gecastreerd. Zijn gedrag moet worden verklaard door de langdurige aanwezigheid van mannelijk geslachtshormoon in z’n bloed ten gevolge van de uitgestelde castratie. Dat heeft in de hersens sporen nagelaten en zijn gedrag wellicht blijvend beïnvloed. Hengsten die al vóór hun puberteit worden gecastreerd, ontwikkelen dat machogedrag niet. Bij het paard begint de puberteit op een leeftijd van twee jaar. Dus als een hengstveulen niet voor de fokkerij in aanmerking komt, kan hij het beste worden gecastreerd voordat hij twee jaar oud wordt: dus als jaarling.

002

staande castratie van een jaarling

Lichaamsgrootte
In de paardenwereld heerst echter het misverstand dat hengsten die al jong gecastreerd worden daardoor kleiner zouden blijven. Het tegendeel is het geval: vroegtijdig gecastreerde mannelijke dieren worden juist groter. De verklaring hiervoor is dat testosteron de lengtegroei van de botten remt. Door het dier als jaarling te castreren, komt de testosteronproductie nooit op gang. De botgroei wordt niet afgeremd en hengsten die al jong zijn gecastreerd, worden daardoor groter dan dieren die niet of pas op latere leeftijd worden gecastreerd. Bovendien verloopt de ingreep bij jeugdige dieren met minder complicaties en herstellen ze na de operatie sneller.

Conclusie
Castratie op jeugdige leeftijd heeft dus diverse voordelen: de ruin heeft geen hengstenstreken, hij wordt groter en de ingreep geeft minder complicaties. Dat was in het oude China al bekend: voor de dienst als eunuch aan het keizerlijke hof werden de jongetjes al heel vroeg gecastreerd.

lees verder