Koeien zijn herkauwers. Ze slikken hun voer snel door en gaan het pas later kauwen. Ze rispen het dan weer op uit de pens. Maar door de haast waarmee ze eerst alles naar binnen schrokken, slikken ze ook vreemde dingen door die toevallig in het voer zitten: steentjes of stukjes ijzerdraad en krammen waarmee de prikkeldraad werd vastgemaakt aan de weidepalen. Die zwaardere dingen worden niet met de mest uitgescheiden maar zakken in de koeienpens naar beneden. Vreemd genoeg heeft het dier daar doorgaans geen last van. Alleen als de voorwerpen scherp zijn en de penswand beschadigen of zelfs doorboren, wordt de koe ziek. Ze heeft dan ‘scherp-in’.

Operatie
Een koe die plotseling stopt met vreten en kreunt; waarvan de pens stilligt en die pijnlijk reageert als je haar de rug laat strekken, heeft waarschijnlijk scherp-in. De klassieke behandeling van zo’n koe is een operatie. Bij het plaatselijk verdoofde en staande dier worden de buik en de pens geopend. Helemaal onderin, in het gedeelte van de pens dat netmaag heet, bevindt zich doorgaans het scherpe voorwerp dat moet worden verwijderd. In het boek en de film ‘Doctor Vlimmen’ komt bij die operatie een aardappelmesje tevoorschijn.

Magneet
Sinds de jaren zeventig wordt aan zo’n koe met scherp-in meestal een kooimagneet ingegeven. Dat is een magneet die is omgeven door een kooi van plastic spijlen. Hij is circa tien centimeter lang en wordt bij de koe achter in de bek gestopt. Ze slikt die dan moeiteloos in en de magneet zakt door zijn gewicht in de pens naar beneden en komt terecht in de netmaag waar zich de meeste vreemde voorwerpen bevinden. Kleine metalen dingen hechten zich dan tussen de spijlen aan de magneet. Ze kunnen dan de penswand niet beschadigen. De magneet blijft verder levenslang in de netmaag van de koe zitten. Ze ondervindt daar geen merkbare hinder van.

Spijkers
Het is voor de zevende keer in korte tijd dat ik tot dezelfde diagnose kom op dit bedrijf: de koe heeft scherp-in. De boer reageert geërgerd: “Gij mint zeker dat ik mien koeie spijkers voer!” De vorige patiënten heb ik een kooimagneet ingegeven en ze zijn drie dagen met antibiotica behandeld tegen buikvliesontsteking. Maar het heeft weinig resultaat gehad: vijf van hen zijn door het veefonds overgenomen en geslacht. En nummer zes vreet nu ook al slecht en ze geeft te weinig melk. Dat kan zo niet doorgaan.

Kliniek
Ik stel voor om met deze koe naar de kliniek in Utrecht te gaan. Daar hebben ze een röntgenapparaat met zo’n groot vermogen dat het door een koeienbuik heen kan stralen. Metalen voorwerpen zijn dan goed te zien. Zo kan de diagnose met zekerheid worden gesteld. Of niet, als ik me vergist heb. Dat vindt de boer een goed plan. De zesde koe met scherp-in die behandeld werd en die hij nog heeft, wil hij dan meenemen.

koe 1
Op de röntgenfoto’s van de eerder behandelde koe (nr. 6) is de magneet goed te zien. En daaraan zitten diverse kleine metaaldeeltjes. Bovendien zit in de buik, tussen de penswand en het middenrif, een abces. De Utrechtse internisten denken dat dit veroorzaakt moet zijn door een scherp voorwerp dat de penswand heeft doorboord. Maar dat voorwerp zelf is niet te zien. De koe is in slechte conditie en wordt geëuthanaseerd voor de sectie. Het scherpe voorwerp dat op de foto niet was te zien, zal daarbij wel voor de dag komen. Bij de sectie wordt de magneet in de netmaag aangetroffen. Daaraan zit wat kleine rommel van metaal. En vooraan in de buikholte bevindt zich inderdaad een abces zo groot als een tennisbal. Maar daarbij wordt géén scherp voorwerp gevonden, hoe grondig er ook wordt gezocht.

koe 2
Bij de laatste, nog onbehandelde koe, is op de röntgenfoto’s vaag iets te zien dat op een lang, dun draadstuk lijkt. Het steekt door de penswand heen. Maar zekerheid is er niet: het voorwerp is daarvoor te dun en het beeld te onscherp. De conclusie van het onderzoek luidt: ‘Buikvliesontsteking; mogelijk ten gevolge van een perforerend lang voorwerp vanuit de netmaag.’ Een operatie is te riskant door de aanwezige buikvliesontsteking. Deze koe is nog in redelijke conditie en ze wordt door het fonds overgenomen om door de eigen slager in Brabant te worden geslacht. Mijn eerdere diagnoses blijven dus twijfelachtig, want ze werden niet overtuigend bevestigd.

Slachthuis
De boer en ik gaan samen naar Maren-Kessel waar het dier zal worden geslacht. Misschien kan dit raadsel toch nog worden opgelost? De koe wordt ‘bedwelmd’ met een schietmasker en na de halssnede bloedt ze leeg. Dan wordt de huid verwijderd en de buik geopend: vier nieuwsgierigen buigen zich voorover; want ook de slager en de keurmeester weten dat hier iets bijzonders aan de hand is. De slager trekt de pens naar achteren om hem los te snijden. En dan wordt daarvóór een dunne ijzerdraad zichtbaar. De keurmeester stroopt zijn mouw op en voelt in het karkas. Voorzichtig trekt hij aan de draad en brengt hem, beetje bij beetje, door de penswand heen en via de buik, naar buiten. De draad is heel dun en wel dertig centimeter lang. Dan valt bij de boer luidruchtig het kwartje: “Verdomme! de voerborstel!”

Voerborstel
Op het voerpad in het midden van de koeienstal worden de voerresten naar de koeien toe geveegd met een grote, ronde borstel achter de tractor. Door slijtage laten op den duur de borstelharen los en die komen in het voer van de koeien terecht. Destijds waren die borstelharen van dun staaldraad. En zelfs die lange draadstukken slikten de koeien blijkbaar door als ze in het voer terechtkwamen. Een kooimagneet pakt zo’n draadstuk wel, maar is te kort om het lange ding onschadelijk te maken: één van de vrije einden kan alsnog door de penswand heen prikken. Het dunne ijzerdraad gaat vervolgens snel roesten. Daardoor vind je het na een paar weken niet meer terug. Tegenwoordig hebben voerborstels haren van kunststof. Die veroorzaken in de koeienpens geen merkbare problemen.

kooimagneet met een lang stuk ijzerdraad

kooimagneet met een lang stuk ijzerdraad

lees verder