Bij paarden komen twee verschillende infectieziekten voor die allebei droes worden genoemd. Dat woord komt van het Duitse Drüse (klier), omdat bij allebei de lymfklieren ontstoken raken, vooral aan het hoofd. Goedaardige droes is hier inheems. Kwade droes komt in Europa al lang niet meer voor.

Kwade droes (glanders)
In de oorlog van 1914 tot 1918 werden enorme aantallen paarden gebruikt voor de cavalerie en het transport. Er vielen toen onder die dieren honderdduizenden slachtoffers door een uitbraak van kwade droes. De verwekker is een bacterie; maar er bestonden toen nog geen antibiotica. Het laatste geval van de ziekte in Nederland werd geregistreerd in 1927. In Duitsland en Polen werd kwade droes pas aan het eind van de jaren vijftig uitgeroeid. In het verre oosten is het nu nog inheems. Hoe frequent kwade droes onder Chinese paarden voorkomt, is niet bekend. Door de olympische spelen daar in 2008, met deelname door paarden van over de hele wereld, bestaat het risico dat de ziekte daarna ook in Europa opnieuw opduikt. Paarden die met kwade droes in contact zijn geweest, moeten in Nederland worden afgemaakt om de infectie buiten de deur te houden.

‘Goedaardige’ droes (strangles)
Tegenwoordig kennen wij hier alleen de goedaardige droes. De verwekker is een andere bacterie dan die van kwade droes. De goedaardige droes is alleen besmettelijk voor paarden, pony’s en ezels; mensen lopen geen risico. Maar echt goedaardig is de ziekte niet: bij veulens en jonge paarden vallen elk jaar slachtoffers. De dieren krijgen hoge koorts en een paar dagen later gaan de lymfklieren ontsteken. Als die doorbreken en de etter vrijkomt, is het ergste leed geleden. Maar als de klieren aan beide kanten van de keel opzwellen, kan de droespatiënt erg benauwd worden. En als de abcessen niet naar buiten doorbreken maar de pus naar binnen slaat, dan ontstaat de zogenoemde ‘verslagen droes’. Die verloopt doorgaans dodelijk.

Vaccin
Paarden die met deze ‘goedaardige’ droesbacterie besmet zijn geweest, worden zelden voor een tweede keer ziek. Ze zijn immuun. Daarom ligt vaccinatie voor de hand. Maar het maken van een vaccin is niet eenvoudig. In de jaren zeventig was zo’n entstof al eens te koop, maar hij voldeed niet. In 2006 is opnieuw een droesvaccin op de markt gebracht, maar dat is al na enkele maanden weer teruggetrokken.

Manege
Een manegehouder meldt dat hij bij een jaarling droes heeft geconstateerd. Hij zegt dat niet met zoveel woorden, want hij zit al jaren in het vak en weet dat veel veeartsen er een hekel aan hebben als de diagnose door een ‘leek’ wordt gesteld. Maar z’n verhaal laat weinig ruimte voor twijfel. Het hengstje eet al een paar dagen niet meer. De keel is dik en hij snurkt bij het ademhalen. De man vreest voor problemen bij de pensionpaarden en voor de voortgang van de rijlessen. Bij een droesuitbraak kan het hele manegebedrijf wekenlang stil komen te liggen. De infectie verspreidt zich vrij langzaam door de stallen, maar uiteindelijk worden de meeste jongere paarden en pony’s ziek. De dieren besmetten elkaar, maar de bacterie kan ook worden overgebracht met een besmet halster of gereedschap; of door mensenhanden.

Isoleren
Ik stel voor om de jaarling in de laatste box te zetten en een bak met een halamid-oplossing voor de boxdeur. De laarzen van de verzorger en het gereedschap kunnen daarin worden ontsmet. De boxen ernaast en er tegenover moeten leeg blijven en nieuwsgierigen op afstand gehouden. Verder afwachten totdat ik ben geweest. Dat wordt pas aan het einde van de ochtendroute. Want daarna wil ik naar huis om te douchen en me te verkleden. Ik heb nog meer paardenvisites vandaag.

Patiënt
Als ik aankom zijn een aantal tieners, vooral meisjes, bezig met rijden en het poetsen van de paarden en de pony’s. En met kletsen. De patiënt staat achteraan met een ontsmettingsbak voor de boxdeur. Een touw over de voergang houdt iedereen op afstand. Ik krijg een stofjas van de manege. De jaarling staat met z’n hals pijnlijk gestrekt en snurkt. Uit z’n neus druppelt dikke snot. Achter de linker kaak zit een zwelling zo groot als een kokosnoot tot bijna bij z’n oor. Het voer in de bak heeft hij niet aangeraakt. De thermometer loopt op tot 40,8 graden. Voor een penicilline-injectie is het te laat: de rijping van het abces zou erdoor vertraagd worden maar niet genezen. Openmaken van het abces met een scalpel is riskant: in het keelgebied lopen grote bloedvaten en zenuwen. Bovendien komt de spontane doorbraak er binnenkort aan: de zwelling wordt al zachter. Ik ga met m’n laarzen in de bak met de halamid-oplossing staan en ontsmet daarin ook de thermometer en m’n handen.

001
etter uit een droesabces aan de keel

Aanpak
We lopen langs de overige boxen en stands. De paarden en pony’s ogen fit en ze hebben normaal gegeten. Er is geen klierzwelling te zien. Maar dat zegt niet alles: ze moeten getemperatuurd worden; twee keer per dag, vier weken lang. Liefhebbers zijn er genoeg. Een meisje vertrekt voor de aanschaf van de nodige thermometers. Een ochtend- en avondploeg wordt geformeerd. Zodra een dier meer dan 38,5 ºC scoort, word ik gebeld. Dat krijgt dan twee penicilline-injecties: een snelwerkende en een langwerkende. Zolang de klieren nog niet zijn gezwollen, is de infectie zo effectief te bestrijden. Paarden die op deze manier behandeld moeten worden, mogen een week hun box niet uit. De andere kunnen gewoon gereden worden.

Verspreiding
De droespatiënt stond aanvankelijk tussen de pony’s. Bovendien is hij elke dag losgelaten in de buitenbak samen met andere paarden. Er moeten dus meer besmette dieren zijn. Maar die middag word ik niet gebeld en ook de volgende dag is er geen bericht van de manege. Zou er al eerder een droesinfectie zijn geweest en zijn alle dieren daar immuun? Maar de derde dag hebben twee pony’s koorts. Aan de dieren is niks te zien: ze zijn levendig en hebben normaal gegeten. Toch geeft de thermometer veertig graden aan. Ze krijgen een injectie met penicilline in elke bil. Het langwerkende preparaat veroorzaakt zwelling en diep in de bilspier heeft het paard daarvan de minste last. In de weken daarna moet ik nog een pony en vier paarden behandelen. Daarna wordt er geen koorts meer gemeten.

injectie in de bil

Afloop
Aan de behandelde dieren is niks afwijkends te zien geweest. De droespatiënt is na drie weken vrijwel genezen: hij eet normaal en is levendig. Maar er komen dan nog enkele druppels vocht uit de knobbel aan z’n keel. En daarin zitten droesbacillen. Hij moet daarom wel nog enkele weken apart blijven staan. De manege heeft intussen vrijwel normaal kunnen functioneren.

lees verder